Υπάρχουν έγκλήματα πάθους κι έγκλήματα λογικής. Ό Ποινικός Κώδικας τά ξεχωρίζει άρκετά εύκολα μέ τήν προμελέτη. Ζούμε στήν έποχή της προμελέτης καΐ του τέλειου έγκλήματος. Οί έγκληματίες μας δέν είναι πια έκεΐνα τ’ άδύναμα παιδιά πού έπικαλουνταν τήν αιτιολογία της άγάπης. Απεναντίας είναι ένήλικοι καΐ τό άλλοθί τους είναι άναμφισβήτητο: είναι ή φιλοσοφία πού μπορεί νά χρησιμέψει γιά ο,τιδήποτε, άκόμα καΐ γιά νά μεταμορφώσει τούς δολοφόνους σέ δικαστές.
(Ακούστε την ανάγνωση)
Ό Χήθκλιφ στά «Άνεμοδαρμένα ύψη» θά σκότωνε όλο τόν κόσμο γιά ν’ άποχτήσει τήν Κάθυ, άλλά δέ θά του περνούσε άπ’ τό μυαλό ότι αύτή ή δολοφονία είναι λογική ή δικαιολογημένη άπό κάποιο σύστημα, θά τήν έκανε μόνο, κι έκεϊ σταματά όλη ή πίστη του. Αύτό προϋποθέτει τή δύναμη του έρωτα και χαραχτήρα. Μιά και ή δύναμη του έρωτα σπανίζει, ή δολοφονία παραμένει έξαίρεση πού διατηρεί τό χαραχτήρα της παράβασης. Αλλά άπό τή στιγμή πού άπό έλλειψη χαραχτήρα προσπαθούμε νά βρούμε μιά θεωρία, άπό τή στιγμή πού τό έγκλημα γίνεται άντικείμενο σκέψης, τότε γεννοβολάει δπως ή λογική ή ίδια, παίρνει όλες τις μορφές του συλλογισμού. Ήταν μοναχικό σάν κραυγή μά τώρα πιά είναι κοινό στόν κόσμο όπως ή γνώση. Χτές τό δίκαζαν, σήμερα αύτό τό ϊδιο γίνεται νόμος.
Άλλά δέν πρόκειται ν’ άγαναχτήσουμε έδώ ένάντιά του. Σκοπός αύτού του δοκιμίου είναι νά δεχτεί άκόμα μιά φορά τήν πραγματικότητα της στιγμής πού είναι τό λογικό έγκλημα, καΐ νά έξετάσει μέ άκρίβεια τούς λόγους του κάνω έδώ μια προσπάθεια να καταλάβω τήν έποχή μου. Πιστεύουμε ίσως ότι μια έποχή πού, μέσα σέ πενήντα χρόνια, σκλαβώνει, ξεριζώνει ή σκοτώνει εβδομήντα έκατομμύρια άνθρώπινες ύπάρξεις, πρέπει πρώτ’ άπ’ όλα να κριθεί. Πρέπει όμως άκόμα να γίνει κατανοητή ή ένοχή της. Σέ έποχές πιό πρωτόγονες, όπου ο τύραννος ισοπέδωνε πόλεις γιά ν’ άποχτήσει δόξα, όπου ο σκλαβωμένος σερνόταν άλυσοδεμένος στο άρμα του νικητή μέσα σέ πόλεις πού τελούσε το θρίαμβό του, όπου ο έχθρός ριχνόταν στ’ άγρια θηρία μπροστά στο συγκεντρωμένο πλήθος, ή συνείδηση μπροστά σ’ αύτά τά τόσο άδολα έγκλήματα μπορούσε νά είναι ήρεμη, ή κρίση ξεκάθαρη. Άλλά τά στρατόπεδα των σκλάβων κάτω άπ’ το λάβαρο τής έλευθερίας, οί σφαγές μέ κίνητρο τήν άγάπη στον άνθρωπο ή το κέφι του υπερανθρώπου φέρνουν σέ άμηχανία τήν κρίση. Όταν πιά το έγκλημα φοράει τή λεοντή τής άθωότητας σέ μια περίεργη άντιστροφή των ρόλων, πού συμβαίνει συχνά στον καιρό μας, ή άθωότητα είναι έκείνη πού πρέπει νά δώσει έξηγήσεις.
Σκοπός του δοκιμίου είναι νά δεχτεί καΐ νά έξετάσει τήν παράδοξη τούτη πρόκληση.
Πρέπει νά έξακριβώσουμε κατά πόσο ή άθωότητα, άπό τή στιγμή πού άρχίζει τή δράση, είναι άδύνατο πιά ν’ άποφύγει το έγκλημα. Δέν μπορούμε νά δράσουμε παρά σέ μιά στιγμή πού είναι δική μας, άνάμεσα στούς άνθρώπους πού μας τριγυρίζουν. Δέ θά μάθουμε τίποτα έφόσο δέν ξέρουμε αν έχουμε το δικαίωμα νά σκοτώνουμε αύτόν τον άλλο μπροστά μας ή νά δώσουμε τή συγκατάθεσή μας γιά νά σκοτωθεί. Άφοΰ κάθε πράξη σήμερά καταλήγει σέ δολοφονία, άμεση ή έμμεση, δέν μπορούμε νά ένεργήσουμε χωρίς νά ξέρουμε αν πρέπει καΐ γιατί πρέπει νά δώσουμε το θάνατο.
Το σημαντικό λοιπόν δέν είναι γιά τήν ώρα νά βρούμε τις αιτίες των πραγμάτων, άλλά, μιά κι ο κόσμος είναι ετσι φτιαγμένος, νά ξέρουμε πώς νά συμπεριφερθούμε. Τον καιρό τής άρνησης ήταν ίσως χρήσιμο ν’ άναρωτιόμαστε σχετικά μέ το πρόβλημα τής αύτοκτονίας. Στον καιρό των ιδεολογιών πρέπει νά ρυθμίσουμε τή δράση μας σύμφωνα μέ το έγκλημα. Άν το έγκλημα έχει τους λόγους του, ή έποχή μας κι έμείς οΐ ίδιοι έχουμε κάποια σημασία. Αν δέν τους εχει, ζοΰμε μέσα στήν τρέλα καΐ δέν όπάρχει άλλη διέξοδος παρά ή να άποχτήσουμε κάποια σημασία ή νά παραιτηθούμε. θα πρέπει πάντως ν’ άπαντήσουμε ξεκάθαρα στό έρώτημα πού μας τέθηκε μέσα στό αίμα καΐ τους θρήνους του αιώνα μας. Γιατί βρισκόμαστε άκόμα στό έρώτημα.
Έδώ καΐ τριάντα χρόνια, πρίν ν’ άποφασίσουν νά σκοτώνουν οι άνθρωποι, είχαν άρνηθει τόσα πολλά, ώστε έφτασαν μέχρι καΐ ν’ άρνιοϋνται τόν έαυτό τους μέ τήν αυτοκτονία. Ό θεός όποκρίνεται, όλος ο κόσμος μαζί του κι έγώ ο ίδιος· γι’ αυτό πεθαίνω. Ή αύτοκτονία ήταν τότε τό πρόβλημα. Ή ιδεολογία σήμερα άρνιέται τους άλλους, αύτοί μόνο είναι ύποκριτές. Τότε σκοτώνουν. Κάθε αυγή χρυσοστολισμένοι δολοφόνοι γλιστράνε μέσα σ’ ενα κελλί. Τό έγκλημα είναι τώρα τό πρόβλημα.
Οι δυό συλλογισμοί δένονται μεταξύ τους. Μας δένουν κι έμας τόσο στενά πού δέν μπορούμε πια νά διαλέξουμε τά προβλήματά μας. Μας διαλέγουν έκεϊνα, πότε τό ενα και πότε τό άλλο. ‘Άς δεχτούμε νά μας διαλέγουν. Αύτό τό δοκίμιο έπιθυμεί νά συνεχίσει, πάνω στή δολοφονία καΐ τήν έξέγερση, μιά σκέψη πού άρχισε σχετικά μέ τήν αύτοκτονία καΐ τήν έννοια του παράλογου.
