Γράφει  η  Ευαγγελία  Τυμπλαλέξη.

Κυριακή 11 Δεκέμβρη 2011.

Καλούσα απ’ το πρωί τη μητέρα μου, καρκινοπαθής επί αρκετά χρόνια, χωρίς αποτέλεσμα. Μιαν αδιόρατη ανησυχία, σαν παντεπόπτης οφθαλμός, ακαθόριστη αλλά εντονότατη για κάτι το επικείμενο, με είχε εμβολίσει. Το απρόβλεπτο δεν είναι ποτέ αλαργινό για έναν βαρέως πάσχοντα. Όταν έφτασα στο σπίτι αντίκρισα το σώμα της να κείτεται άκαμπτο στα πλακάκια της κουζίνας. Προσπάθησα να το μετακινήσω αλλά αυτό στάθηκε αδύνατον…

Στο Νομαρχιακό Νοσοκομείο της Λιβαδειάς περίπου στις επτά το απόγευμα η κινητικότητα ήταν αυξημένη. Δίνοντας το βαρύ ιστορικό μπήκαμε μοιραία σε αναμονή ενός επιμελητή, αφού μόνο ειδικευόμενοι την είχαν δει, χωρίς ωστόσο να δύνανται να της προσφέρουν βοήθεια. Στο νοσοκομείο. Στον συνήθη ορυμαγδό. Το προσωπικό, αλώβητο απ’ το περιρρέον θλιβερό κλίμα, ανέγγιχτοι και χαχανίζοντας ενίοτε, αυτό το σιδηρούν προσωπείο μιας ίσως αμυντικής ειρωνείας μέσα σ’ ένα αλλόκοτο παραλήρημα.

Τραμπαλιζόμουν στην καρέκλα δίπλα στο φορείο, επιθεωρώντας την υπνώτουσα κατάσταση, στην οποία είχε περιέλθει η μητέρα μου. Όλα τα κέντρα του εγκεφάλου, διανοητικό-συναισθηματικό-κινητικό-ενστικτώδες, ήταν σε καταστολή. Σε δύσκολες στιγμές άναρχες διεργασίες διανοίγουν σήραγγα, στην οποία ανακαλούνται με προκρούστεια ίσως τακτική σκιώδεις αναμνήσεις και προσπαθείς ν’ απαλλαγείς απ’ τις αμφιβολίες, οι οποίες σου υπενθυμίζουν ό,τι δεν συμπορεύεται με την συνείδηση, πως ο καθένας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τους σκοπούς των πράξεών του, σαν εχέγγυα φαυλότητας σ’ ένα ετεροκαθοριζόμενο «γίγνεσθαι». Χωρίς να ξεκαθαρίζω τον λόγο μετακαλούσα τα ενημερωτικά σημειώματα εξόδου απ’ το Αρεταίειο Νοσοκομείο κάθε που εισερχόταν για χημειοθεραπεία, κάθε που ιδρυματοποιούσε την ύπαρξή της. Έγγραφα τυπικά, αφού αναφέρονταν στα στοιχεία του ασθενούς και στην αιτία εισόδου, η οποία περιγραφόταν κωδικοποιημένα CA ΜΑΣΤΟΥ-ΧΜΘ. Σε ξεχωριστό εικονίδιο η έκβαση νοσηλείας: άλλοτε περιγραφόταν ως ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ κι άλλοτε ως ΒΕΛΤΙΩΣΗ, όροι μονολεκτικοί κι εναλλασσόμενοι. Προφανώς όταν δηλωνόταν ύφεση οι θεράποντες προχωρούσαν σε σταθεροποίηση της κατάσταση με επαναλαμβανόμενους κύκλους χημειοθεραπείας.

Εισαγωγή-Εντατικοποίηση-Συντήρηση-Θεραπεία!

Αίφνης αναρωτήθηκα πως είχε δοθεί η συγκατάθεση να διοχετεύονται τόσα δηλητήρια στο σώμα της, αφού δεν είχε προηγηθεί καμία εκτενής ενημέρωση τόσο στην ασθενή όσο και σ’ εμένα, που την συνόδευα πάντα. Μάλλον επρόκειτο για σιωπηρή συναίνεση, η οποία κατά πόσον αποτελούσε προϊόν εκλαϊκευμένης ενημέρωσης ή πλάνης; Θυμόμουν πάντως πως η μαμά εξερχόταν σαν διαφορετικός άνθρωπος, ενδυόμενη μιαν αμίμητα βαθύτερη μοναξιά αλλά κι εντονότερη δύναμη παρόλο που οι εν λόγω θεραπείες υποχρέωναν τον ασθενή σε μία απ’ τις πιο ευάλωτες καταστάσεις, που μπορεί να δημιουργήσει η μοντέρνα Ιατρική, δεδομένου ότι το σώμα καλείται να σταθεί ανυπεράσπιστο απέναντι στο περιβάλλον, αφού το ανοσοποιητικό σύστημα αδρανοποιείτε για κάποιες μέρες. Και τα σκευάσματα, που χρησιμοποιούνταν για ποιους λόγους δεν αναγράφονταν ποτέ στο προσωπικό σημείωμα του ασθενούς, ο οποίος ανίδεος δεν δύναται να ερμηνεύσει κανέναν μηχανισμό αντιμετώπισης;

Σεπτέμβριος 2015

Η μητέρα μου είχε κλείσει ήδη τρία χρόνια πεθαμένη, όταν αποφάσισα να ψάξω το ιστορικό του φακέλου της. Τηλεφώνησα στη Διεύθυνση Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας, στο Τμήμα Οργάνωσης Μονάδων Υγείας και Ιδιωτικών Κλινικών. Έπειτα από πολλές παραπομπές σε αρμοδίους και μη, η υπεύθυνη απάντησε με προθυμία δίνοντάς μου κατευθυντήριες προς αναζήτηση του ιατρικού της ασθενούς και προτρέποντάς με να μετατρέψω το προφορικό αίτημα σε γραπτό κι επίσημο, κάτι το οποίο σήμανε την άνοδο στον Γολγοθά. Είχα να αντιμετωπίσω δύο δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα και μία ιδιωτική κλινική, τα οποία υπάγονται σε διαφορετικές ελεγκτικές αρχές έκαστο. Επιπροσθέτως δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ, αν και το νομικό πλαίσιο έχει δομηθεί πυκνά υπέρ του δικαιώματος συγγενούς πρώτου βαθμού προσβάσεως σε ιατρικό φάκελο θανόντος, τη σαθρότητα ενός συστήματος που χωλαίνει από παντού και την ολιγωρία, του προσωπικού που το υπηρετούν.

Στις αρχές του Οκτώβρη 2015 υπέβαλα αίτημα συλλογής πληροφοριών τόσο στο Αρεταίειο όσο και στο Νοσοκομείο Λιβαδειάς. Το Αρεταίειο απαίτησε την προσκόμιση πιστοποιητικών πλησιέστερων συγγενών-περί μη δημοσίευσης διαθήκης-περί μη αποποιήσεως κληρονομιάς-περί μη αμφισβήτησης κληρονομικού δικαιώματος και ων ουκ έστιν αριθμός, μία διαδικασία χρονοβόρα και εξαιρετικά πολυδάπανη για να μου κοινοποιηθεί απορριπτική απόφαση απ’ την Επιτροπή Έρευνας με πρόσχημα:

• Α) την παρέμβαση σε προσωπικά δεδομένα των αρρώστων, κάτι που ουδέποτε εθίγη στην αίτηση πέραν του νόμιμου κι αδιαβλήτως ελεγχόμενου δικαιώματος στην ενημέρωση για τους χειρισμούς, οι οποίοι διενεργήθηκαν στο σώμα της μητέρας μου.
• Β) την μη αποδεκτή μεθοδολογία προς εκπόνηση επιστημονικής εργασίας, επιχείρημα κατά βάσιν και ουσία ανυπόστατο, αφού δεν υποστηρίχθηκε ποτέ ενδεχόμενο εκπονήσεως εργασίας αλλά πιθανή συγγραφή άρθρων ή βιβλίου.

Μου χορήγησαν μόνο ένα πιστοποιητικό νοσηλείας, ένα έγγραφο ιστολογικής εξέτασης διαγνώσεως της νόσου και τα ενημερωτικά σημειώματα εισόδου-εξόδου, τα οποία εμφανίζονται ελλιπέστατα.

Στο Νοσοκομείο της Λιβαδειάς ευρέθην αντιμέτωπη με μία πλήρη απαξίωση της προσωπικότητάς μου, η οποία κάλλιστα μπορεί να μεταφραστεί ως υποβιβασμός των νόμιμων αξιώσεων του κάθε αφανούς πολίτη. Δεν μου ζητήθηκε κανένα νομικό έγγραφο αποδείξεως των κληρονομικών μου δικαιωμάτων, και το αρχικό αίτημα απερρίφθη συλλήβδην απ’ το πενταμελές συμβούλιο προτάσσοντας επίκληση στο υπερμέγεθες του όγκου των αιτηθέντων. Δεν ειδοποιήθηκα ποτέ για παραλαβή της αποφάσεως. Στις 21 Δεκέμβρη 2015, κι αφού είχε προηγηθεί επίσκεψή μου στα Γραφεία του Συνηγόρου του Πολίτη, συνέταξα νέα αιτήματα. Ο Διευθυντής Χειρουργικής στο Αρεταίειο και ο Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας στο Νοσοκομείο Λιβαδειάς αγνόησαν τα έγγραφα επιδεικνύοντας ολιγωρία και υποσκελίζοντας τεχνηέντως τη σοβαρότητα του θέματος. Στις 23 Φεβρουαρίου 2016 υπέβαλα επίσημα αναφορά στην Υπηρεσία του Συνηγόρου του Πολίτη, και την υπόθεση ανέλαβε η Κα Ειρήνη Κυριακάκη. Η Διευθύντρια Διοικήσεως του Αρεταίειου Νοσοκομείου και ο Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας του Νοσοκομείου Λιβαδειάς με προσέγγισαν τηλεφωνικά με απροσδόκητα ευγενικό ύφος. Το προκάλυμμα ενδιαφέροντος και κινητοποίησης δεν είχε στο ελάχιστο την ηθική υποχρέωση προς τον εκάστοτε αποβιώσαντα καρκινοπαθή και τον αγωνιούντα συγγενή του, αλλά εστίαζε σε επουσιώδεις παρωνυχίδες αποποίησης ευθυνών και διαφύλαξης της θέσεως των εμπλεκόμενων θεραπόντων.

Σύμφωνα με το άρθρο 14 παρ. 1 ν. 3418/2005 «…ο ιατρός υποχρεούται να τηρεί αρχείο, σε ηλεκτρονική ή μη μορφή, το οποίο περιέχει δεδομένα που συνδέονται αρρήκτως ή αιτιωδώς με την ασθένεια ή την υγεία των ασθενών του. Για την τήρηση του αρχείου αυτού και την επεξεργασία των δεδομένων του εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 2472/1997 (ΦΕΚ Α 50)». Στην παράγραφο του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι τα ιατρικά αρχεία πρέπει να περιέχουν «…το ονοματεπώνυμο-το πατρώνυμο-το φύλο-την ηλικία-το επάγγελμα-τη διεύθυνση-τις ημερομηνίες επισκέψεως, καθώς και κάθε άλλο ουσιώδες στοιχείο που συνδέεται με την παροχή φροντίδας στον ασθενή, όπως ενδεικτικά κι ανάλογα με την ειδικότητα, τα ενοχλήματα της υγείας-τον λόγο επίσκεψης-την πρωτογενή και δευτερογενή διάγνωση-την αγωγή που ακολουθήθηκε-τα αποτελέσματα όλων των κλινικών και παρακλινικών εξετάσεων». Η υποχρέωση διατήρησης των ιατρικών αρχείων ισχύει, σύμφωνα μα την παρ. 4 του ίδιου άρθρου, στα ιδιωτικά ιατρεία και τις λοιπές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ιδιωτικού τομέα για μία δεκαετία απ΄ την τελευταία επίσκεψη του ασθενή.

• Α) Στο Αρεταίειο Ίδρυμα δεν υπάρχουν κλινικές-παρακλινικές εξετάσεις, μέσω των οποίων να ιχνηλατείται ευκρινώς η πορεία της ασθενούς, ούτε κανένα στοιχείο σχετικά με τα χημειοθεραπευτικά σχήματα που χρησιμοποιήθηκαν. Ύστερα από αλλεπάλληλες παρεμβάσεις του Συνηγόρου του Πολίτη παραχώρησαν ένα έγγραφο, στο οποίο αναγράφονται μόνο δύο ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν στη χημειοθεραπεία. Δεν καταχωρήθηκε ποτέ κανένα πρωτόκολλο ενημερωμένης συναινέσεως από πλευράς της ασθενούς, στο οποίο να αναφέρονται ακριβώς οι φαρμακευτικές ουσίες που βομβαρδίζουν το ανθρώπινο σώμα και η λεπτομερής ανάλυση των παρενεργειών. Οι Ειδικοί ισχυρίζονται πως πρόκειται για άτυπη ενημέρωση και συγκατάθεση. Με πλήρη επίγνωση θα κατέθετα πως δεν υπάρχει σαφής ενημέρωση, τέτοια ώστε να προσανατολίζει τον ασθενή σε απερίσπαστη λήψη αποφάσεως, η οποία να αποβαίνει ανεπηρέαστα σε ατομικό του όφελος, αφού δεν επεξηγούνται πλήρως οι παρενέργειες ή οι πιθανότητες μακροημέρευσης.
• Β) Στο Νοσοκομείο Λιβαδειάς ανιχνεύονται απ’ το Γραφείο Κινήσεως Ασθενών οι ημερομηνίες εισαγωγής της. Στις 5 Μαρτίου 2008, ημερομηνία διάγνωσης μεταστατικών ευρημάτων στην περιοχή του Πνεύμονα, αφορμή για παραπομπή της σε υποβολή κύκλου χημειοθεραπειών βαριάς μορφής στο Αρεταίειο. Στις 11 Δεκεμβρίου 2008, ημερομηνία διακομιδής της με εγνωσμένη πνευμονική ανεπάρκεια. Κανένα έγγραφο δεν έχει καταχωρηθεί απ’ τους θεράποντες υπευθύνους σχετικά με την αντιμετώπιση του περιστατικού-τις εξετάσεις στις οποίες υπεβλήθη-την προσλαμβάνουσα θεραπευτική αγωγή. Τέλος ανιχνεύεται η 11 Δεκέμβρη 2011, κατά την οποία διαπιστώνεται η μοναδική και πλέον λεπτομερής καταγραφή ιστορικού της εν λόγω ασθενούς σε διάρκεια πολλών ετών παρακολούθησής της.

Εμπεριέχονται στον ιατρικό φάκελο της εισαγωγής της στις 11 Δεκέμβρη 2011:

• Α) Πλήρες απόσπασμα καταγραφής της κατάστασης της διακομισθείσας ασθενούς, διαρθρωμένο σε στάδια σύμφωνα με τη μεταστατική πορεία της νόσου, όπως αυτή διακριβώνεται από κάποιες προηγούμενες εξετάσεις που παρασχέθηκαν απ’ το συγγενικό της περιβάλλον στο χώρο των Επειγόντων.
• Β) Διάγραμμα διαβητικού κατά τις ημέρες νοσηλείας.
• Γ) Παραπεμπτικό για νευρολογικής φύσεως εξέταση, ένεκα διαγνωσμένης αστάθειας και απώλειας συνειδήσεως της ασθενούς κατά τη διακομιδή.
• Δ) Δελτίο νοσηλείας μέσα στο οποίο αναφέρονται καταλεπτώς οι κλινικές εξετάσεις, που γίνονται και η φαρμακευτική αγωγή, που της χορηγείται κατά τη διάρκεια της νοσηλείας.
• Ε) Δελτίο φαρμάκων, των οποίων διασαφηνίζεται τόσο η ονομασία όσο και η δοσολογία χορηγήσεως.
• ΣΤ) Φύλλο ιατρικού ιστορικού, στο οποίο ορίζονται τα αίτια και οι συνθήκες μεταφοράς της ασθενούς στο Νοσοκομείο Λιβαδειάς.
• Ζ) Ατομικό αναμνηστικό ασθενούς, στο οποίο καταγράφεται εκ νέου σύντομο ιστορικό της πρότερης πορείας της ασθενούς.
• Η) Σημείωμα εισαγωγής αρρώστου απ’ το Τμήμα των Επειγόντων Περιστατικών στη Χειρουργική Κλινική μετά από παραίνεση του εφημερεύοντος Επιμελητή.
• Θ) Αιμοδιάγραμμα και Βιοχημικές εξετάσεις, τα οποία συνιστούν την πρώτη ανιχνευτική προσέγγιση απ’ τους υπευθύνους του τμήματος των Επειγόντων προς προσανατολισμό τους στην αντιμετώπιση της ασθενούς.
• Ι) Υπερηχογράφημα άνω-κάτω κοιλίας και Καρδιογράφημα.
• Κ) Γραφική απεικόνιση της πορείας και μεταβολής πυρετού, κατά τη διάρκεια όλων των ημερών παραμονής της στο Νοσοκομείο Λιβαδειάς.
• Λ) Εξιτήριο-Ενημερωτικό σημείωμα, στο οποίο αποσαφηνίζονται όλοι οι χειρισμοί στην ασθενή, οι επιλογές διακομιδής της στο Ακτινοθεραπευτικό Τμήμα του Αρεταίειου Νοσοκομείου, φαρμακευτικές-διαιτητικές οδηγίες, καθώς και η άρνηση του περιβάλλοντος να υποβάλλει την ασθενή σε περαιτέρω χειρισμούς.

Αγαθόν και κακόν ταυτόν…

Το οικοδόμημα των μεθόδων της Ιατρικής εμφανίζεται ανέκαθεν στα μάτια των απλών ανθρώπων πολυδαίδαλο, με αποτέλεσμα να προκαλεί τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Διανύοντας ωστόσο τον 21ο αιώνα, όπου ένα μεγάλο μερίδιο απόψεων τείνει να εκφύγει των φιλόθεων κοσμοθεωριών ή να ενστερνιστεί τον αθεϊστικό αγνωστικισμό, δεν είναι μόνο οι θεοβλαβούμενες πεποιθήσεις, που πλήττονται, αλλά η αυξημένη ευαισθησία για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πλήθος προβληματισμών εγείρονται όσον αφορά στην εφαρμογή ή τον περιορισμό των πρακτικών, των οποίων άπτονται όχι μόνο εμπλεκόμενοι ειδικοί αλλά ευτυχώς και κάποιοι τολμηροί απλοί πολίτες απ’ το ευρύ κοινό. Σε προσπάθεια ισοστάθμισης των αντεγκλήσεων δημιουργείται ένας νέος επιστημονικός πυλώνας, η Βιοηθική σαν νεοσύστατο νομικό πλαίσιο, που καλείται να απαντήσει.

Ιατρικό απόρρητο…

Σύμφωνα με εργασία, η οποία εκπονήθηκε από Κεπένου Ασήμω και υπό την επίβλεψη του Πανεπιστημιακό Κου Ανδρέα Δημητρόπουλου, προκύπτουν τα παρακάτω στοιχεία, ως προς το Νομικό πλαίσιο, το οποίο μπορεί να περιβάλλει την έννοια του Ιατρικού Απορρήτου:

«Το ιατρικό απόρρητο καλύπτει κάθε τι το οποίο εμπιστεύτηκε ο ασθενής στο γιατρό του αλλά και όσα πληροφορήθηκε, συνήγαγε, είκασε ή αντελήφθη κατά την άσκηση ή επ’ ευκαιρία ασκήσεως του επαγγέλματός του περί της καταστάσεως του ασθενή ή της ασθένειας αυτού. Αν όμως ο γιατρός έλαβε γνώση του ιδιωτικού απορρήτου όχι ενόσω επιτελούσε το καθήκον του αλλά ως είδηση ή πληροφορία η οποία προέρχεται από τρίτα πρόσωπα, η ανακοίνωση αυτού του απορρήτου δεν αποτελεί παράβαση της επαγγελματικής εχεμύθειας ούτε υπάγεται στην απαγορευτική διάταξη του άρθρου 371 Ποινικού Κώδικα.

Ο γιατρός δεν μπορεί να κοινοποιήσει κάτι ακόμα και αν αυτό φημολογείται ήδη, ενώ η τήρηση μυστικότητας επιβάλλεται και επί αρνητικών ακόμα διαπιστώσεών του.

Ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας επιτάσσει:

-Καθήκον τήρησης αυστηρής και απόλυτης εχεμύθειας εκ μέρους των ιατρών(Άρθρο 13 αριθμ.1)

Ο Ποινικός Κώδικας δεν δίδει κάποιο ορισμό του. Υπάρχουν πράγματι κάποιες ασθένειες που είναι εκ της φύσεώς τους απόρρητες ακριβώς επειδή έχουν αποκρουστικό ή μειωτικό χαρακτήρα ( π.χ. καρκίνος, επιληψία κ.λ.π.).Αλλά και μια καλοήθης ασθένεια συνεπάγεται μια μείωση που ο ενδιαφερόμενος είναι δυνατό να επιθυμεί να αποκρύψει. Ασφαλώς βέβαια δεν ανήκει στον γιατρό η ευχέρεια να καθορίζει αυτός κατά βούληση τι δύναται να κοινολογηθεί και τι όχι. Απόρρητο είναι ακριβώς ότι ο πάσχων επιθυμεί να θεωρηθεί ως τέτοιο.

Πολλές φορές οι γιατροί τυγχάνει να ανακοινώνουν σε συνέδρια ή να δημοσιεύουν σε συγγράμματα επιστημονικές παρατηρήσεις τους στις οποίες προέβησαν με την ιδιότητά τους ως θεραπόντων ιατρών. Τότε βέβαια τίθεται το ερώτημα κατά πόσο ο ιατρός δύναται να κοινολογεί τις πιο πάνω παρατηρήσεις του. Η απάντηση που δίνεται είναι ότι αν οι παρεχόμενες πληροφορίες δεν μπορούν να αποκαλύψουν την ταυτότητα του ασθενούς αδίκημα υφίσταται. Εάν αντιθέτως καθιστούν δυνατή την αναγνώριση του προσώπου υπάρχει παράβαση επαγγελματικής εχεμύθειας, με την αιτιολογία ότι δεν μπορούν να παραμερίζονται και να θυσιάζονται στον βωμό της προόδου της ιατρικής επιστήμης οι ενόψει εξυπηρετήσεως ατομικού αλλά και κοινωνικού συμφέροντος διατάξεις του ΠΚ που θεσπίζουν την υποχρέωση επαγγελματικής εχεμύθειας».

Σε διάφορες περιπτώσεις το «Ιατρικό Απόρρητο» ορίζεται προς διαφύλαξη του επαγγέλματος και όχι των δικαιωμάτων του ασθενούς…

Βιοϊατρική και Βιοηθική…

Σύμφωνα με άρθρο του κυρίου Κωνσταντίνου Χριστόπουλου, τον Μάιο του 2014, η συναίνεση του ασθενούς τόσο κατά την ιατρική όσο και οικονομική ενημέρωση, κρίνεται απαραίτητη.

«Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Βιοϊατρική (Σύμβαση του Οβιέδο 1997) που βρίσκεται σε ισχύ στην Ελλάδα, υπερισχύοντας του κοινού δικαίου (Ν. 2619/1998), ο γιατρός έχει υποχρέωση να πραγματοποιεί ιατρικές πράξεις μόνο με την συναίνεση του ασθενούς, καθώς επίσης να το πληροφορεί σχετικά με την υγεία του και το κόστος της εκάστοτε επεμβάσεως. Ειδικότερα στο άρθρο5 παρ. 1 της Σύμβασης του Οβιέδο ορίζεται ότι επέμβαση σε θέματα υγείας μπορεί να υπάρξει μόνο εφόσον ο ασθενής δώσει την ελεύθερη συναίνεση του, κατόπιν σχετικής ενημέρωσης του1. Η υποχρέωση συναίνεσης και ενημέρωσης του ασθενούς προϋπήρχε ήδη στο άρθρο 47 του Ν. 2071/1992 σχετικά με τους νοσοκομειακούς ασθενείς.

Ο Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας (εν συντομία ΚΙΔ, Ν.3418/2005) επαναδιατύπωσε τις ρυθμίσεις της Σύμβασης του Οβιέδο και ρύθμισε ειδικότερα τα ζητήματα της συναίνεσης και ενημέρωσης του ασθενούς στα άρθρα 11 και 12.

Pages: 1 2