Κι αφού ούτε ένας λύχνος μακρινός,
Δεν συνέτρεξε την απόσταση ν’ αμβλύνει∙
Κατά τη Γαλλική Επανάσταση έρχεται στο προσκήνιο ο όρος «Αναρχισμός=anarchism», μέσα στον οποίο εμπεριέχεται κυρίως η επιχειρηματολογημένη επίκριση κατά της οιασδήποτε «πολιτισμένης ευταξίας» και της «εργασιακής εκμετάλλευσης».
Πρόκειται ωστόσο για μία Ιδεολογία που συγκροτεί την ύπαρξή της πάνω στη σχάρα της «μικρότερης σημασίας», με τα διακριτά της σημεία μη-ορισμένα, ώστε να μην ανασυγκροτείται επακριβώς η «σημασία» με αναλυτικό τρόπο.
Είναι ενδεχομένως μάταιο να προσπαθήσει κάποιος να ανακαλύψει τα «μόρια» σημασίας στην καταψήφιση του Συντάγματος το 1848 από τον Pierre-Joseph Proudon, επειδή «είναι ένα Σύνταγμα». Και η ματαιοπονία εδράζεται στο γεγονός πως ο Proudon με την ανοιχτή άρνηση ψήφου δεν επικαλείται παρά την αποκαθήλωση θεσμών εξουσιαστικής αντιπροσώπευσης και αυταρχικού πολιτισμού, χαρακτηριστικά της αστικής δημοκρατίας. Η απόσειση του «Συντάγματος», όχημα εδραίωσης του «δικαιώματος» ως καρκίνωμα πάνω στο σώμα της Ελευθερίας, διακήρυττε την κατάργηση του Νόμου και κατ’ εφαπτομένη της Διακυβέρνησης.
Την ίδια χρονιά ωστόσο θέτει υποψηφιότητα για τη συντακτική συνέλευση, το όνομά του υπήρχε στα ψηφοδέλτια στο Παρίσι, τη Λυών, τη Μπεζανσόν και τη Λιλ αλλά δεν εκλέγεται. Οι συμπληρωματικές εκλογές της 4ης Ιουνίου όμως του εξασφαλίζουν το έδρανο του βουλευτή κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για τα Εθνικά Εργαστήρια, τα οποία υπόσχονταν δουλειά σε ανέργους και δημιουργήθηκαν από το διάταγμα της 25ης Φεβρουαρίου 1848, που το πέρασε ο ρεπουμπλικάνος Louis Blanc. Με την προσχώρησή του το 1864 στον Κομμουνισμό, υποβάλλει τον «κόσμο των σημασιών» σε ανασυνδυαστική επεξεργασία και υπονομεύει τις λειτουργικές απαιτήσεις της Ελευθερίας, αφού αφ’ ενός η Κοινωνία δημιουργεί σε γιγάντια κλίμακα οντότητες και αφ’ ετέρου ο Λόγος απεμπολεί τις μαθηματικές-βιολογικές του έννοιες.
Είναι αυτό που εξηγεί ο Καστοριάδης, όταν διατείνεται πως: «Αριθμητική και μύθος είναι σαφείς απεικονίσεις των δύο διαστάσεων μέσα στις οποίες ξετυλίγεται η θέσμιση της Κοινωνίας: αυτό που ονομάζω συνολιστική-ταυτιστική διάσταση από τη μια μεριά, και καθαυτό φαντασιακή διάσταση από την άλλη. Στην πρώτη η θέσμιση λειτουργεί σύμφωνα με τα σχήματα που είναι ενεργά στη λογικο-μαθηματική θεωρία και στο πεδίο αυτό η ύπαρξη είναι η καθοριστικότητα. Στη δεύτερη η ύπαρξη είναι η σημασία».
Η σχάρα της «μικρότερης σημασίας» λοιπόν είναι εντοπισμένη αλλά όχι καθορισμένη, κάτι που καθιστά τον «Αναρχισμό» ιδεολογία λιγότερο ενοποιημένη και συνεκτική από τις Ιδεολογίες «αυστηρού και συγκεκριμένου τύπου», Ιδεολογία παρ’ όλα αυτά!
Ο «Αναρχισμός» υποστασιώνει ένα νόμισμα διπλής όψεως:
-
με τον άκρατο Φιλελευθερισμό να εκφράζει τις φιλοδοξίες των αστικών στρωμάτων και τα συμφέροντά τους στην μία όψη, που συγκρούονται με την καταπίεση της Μοναρχίας ή της Τεχνοδημοκρατίας.
-
με τον άκρατο Σοσιαλισμό να ενσαρκώνει την κολεκτιβιστική αντίληψη των συνδικάτων, που περιορίζει το όραμά του στην οικονομική ασφάλεια της εργατικής τάξης και στη βαθμιαία επέκταση του δικαιώματος ψήφου σε μειονοτικές ομάδες. Στην ουσία εγκλωβίζεται στη «συνταγματικότητα» των πράξεών του υπό την έννοια ότι επιδιώκει να ελαττώσει την εξουσία διακυβέρνησης και να αυξήσει τα δικαιώματα, τα οποία όμως αποκτώνται και υπογράφονται στα έδρανα του Κοινοβουλίου.
Η Γαλλική Επανάσταση δεσμεύεται σε κλοιό συμπίλησης ετερόκλητων «σημασιών», με το χωνευτήρι της να ομογενοποιεί την Ελευθερία με την Εξουσία, επειδή πρωτοστατεί η αστική τάξη με σκοπό να μετατρέψει τον Μοναρχικό Φεντεραλισμό σε Συνταγματική Τεχνοδημοκρατία. Το προλεταριάτο δεν ωφελείται από την «σοσιαλιστική μεταρρύθμιση», τουναντίον στερούμενο ακόμη και του δικαιώματος της οργάνωσης με τον Νόμο της 14ης Ιουνίου 1791, έρχεται αντιμέτωπο με νέες μορφές υποταγής.
Οι Ναπολεόντιες νίκες, υπέθαλψαν τον Εθνικισμό, εκπεφρασμένος:
-
όσον αφορά στην πολιτιστική του χροιά στην επιστροφή στις παραδόσεις.
-
όσον αφορά στην οικονομική του έκφανση στην ενοποίηση των κερματισμένων γαιών.
Πρόσω ολοταχώς δηλαδή προς τη συγκρότηση «ενιαίου-εθνικού Κράτους», κάτι που διάνοιγε σύραγγες σύναψης σχέσων μεταξύ των «Εθνικών Εταιρειών».
Επί στρογγυλής τραπέζης τίθεται η Ιδέα του «Κοσμοπολίτικου Διεθνισμού», όραμα της οποίας ήταν η οικονομική-πνευματική πρόοδος σε εθνικό επίπεδο. «Αντί να ακολουθήσουν αυτόν το μεγάλο σκοπό, τα έθνη κατέφυγαν στην απομόνωση και τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Κάθε Έθνος, για την αυτοάμυνά του, έθετε ως στόχο του να γίνει το ισχυρότερο και να παρεμποδίσει την ανάπτυξη των άλλων. Η Ιδέα του ανεξάρτητου Κράτους δεν προσφέρει καμία άλλη προοπτική», όπως, με πικρία ή ειρωνεία ίσως, αναλύει ο Max Nettlau.
Όταν στο Βερολίνο στα μισά του 19ου αιώνα δημιουργείται ο «Ελευθεριακός Κύκλος», τα μέλη του οποίου καλλιεργούν έναν κριτικό μηδενισμό που αποβλέπει στην εξάλειψη των «καθιερωμένων-αναγνωρισμένων εξουσιών», εμφανίζεται η επιρροή από την Εγελιανή, Μαρξιστική Σχολή. To «ιερό ένστικτο της εξέγερσης» που επικαλείται ο Bakunin και ο «Μοναδικός και η ιδιοκτησία του» του Max Stirner σηματοδοτούν κατά παράφραση από τους αγωνιστές την «επανάσταση» ως μοχλό της «κοινοβουλευτικής ιδιοκτησίας» και την «ιδιοκτησία» ως αρχιμήδειο σημείο της «φιλελεύθερης επανάστασης».
Η «επανάσταση» λοιπόν χαραμίζεται στη διαφωνία μεταξύ του «φονταμενταλιστικού σοσιαλισμού» και του «αναθεωρητικού σοσιαλισμού», όπως αυτός εκπροσωπείται από την Κομμουνιστική Ιδέα στην πρώτη περίπτωση και την Σοσιαλδημοκρατική Ιδέα στη δεύτερη περίπτωση.
Η «ιδιοκτησία» κατατρίβεται στις ασήμαντες λεπτομέρειες ανάμεσα στον «Συνταγματικό Φιλελευθερισμό» και στη «Φιλελεύθερη Δημοκρατική Διακυβέρνηση», όπως αυτοί θεμελιώνονται στο Σύνταγμα ως σύνολο κανόνων, που καταμερίζουν τα καθήκοντα-τις εξουσίες-τις υποχρεώσεις-τις λειτουργίες μεταξύ των θεσμών της Διακυβέρνησης.
Πανομοιότυπα οι Locke-Rousseau-Kant αλλά και ο Hobbes παρ’ όλο τον «Λεβιάθαν» του, στον οποίο το 1651 παρομοιάζει την κρατική εξουσία με μυθικό θαλάσσιο τέρας που παραλύει από φόβο την ομήγυρη στη θέα του, επιχειρηματολογούν υπέρ της σύστασης Κράτους στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο», υποστηρίζοντας πως «μία Κοινωνία χωρίς κράτη ισοδυναμεί με εμφύλιο πόλεμο, κάτι που καθιστά αδύνατη την τακτοποιημένη και ειρηνική ζωή. Η πηγή αυτής της σύγκρουσης έγκειται στην ανθρώπινη φύση, η οποία είναι κατ’ ουσίαν άπληστη και δυνητικά επιθετική. Μόνο ένα κυρίαρχο Κράτος μπορεί να περιορίσει τέτοιες παρορμήσεις και να εγγυηθεί την ευταξία».
Ο «Αναρχισμός» πιστεύει στην ανθρώπινη «καλοσύνη», δέχεται πως ο ανθρώπινος πυρήνας είναι διανοητικά φωτισμένος, αν και μέσα του εμφωλεύουν επίσης ανταγωνιστικές πτυχές, οι οποίες μπορούν ωστόσο να προσανατολιστούν στη συνεργατική κοινωνικότητα», εξ ου και η στραμμένη προσοχή του στους κοινωνικούς θεσμούς, αφού η ανθρώπινη φύση είναι «πλαστική». Τουτέστιν όπως ο Νόμος-Διακυβέρνηση-Κράτος συγκροτούν ένα πλέγμα υποταγής, έτσι και οι Θεσμοί προάγουν, όταν επιμεληθούν ορθά, τον εναρμονισμένο σεβασμό. Κατ’ εφαπτομένη ο «Αναρχισμός» αφοσιώνεται στην «αφύπνιση-επιμόρφωση» της Εργατικής Τάξης διακηρύσσοντας τη διαρκή λαϊκή συμμετοχή, πράγμα που όμως οδηγεί σε μία αναπόφευκτη διαπραγμάτευση του Σοσιαλισμού με τον Καπιταλιστικό Φιλελευθερισμό, αφού οι κοινωνίες δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά τεράστιες συνομαδώσεις προσδεδεμένες σ’ «έναν απίστευτα πολυπλόκαμο καταμερισμό εργασίας».
Δισκοπότηρο της διαπραγμάτευσης είναι ο «Συνταγματισμός», που υπόσχεται τη φενάκη:
-
του περιορισμού των Εξουσιών δια μέσου νομικών δικλίδων.
-
της διασποράς της πολιτικής εξουσίας σ’ ένα σύνολο θεσμών, ικανό να δημιουργεί ένα δίκτυο «ισορροπιών».
-
του ελέγχου της Εξουσίας δια μέσου της εσωτερικής κατάτμησης διακρίσεων.
Η «επανάσταση» για τους Φιλελεύθερους σημαίνει την ουδετερότητα του Κράτους, ώστε να ανταποκρίνεται στα συμφέροντα του Πολίτη με γνώμονα το «κοινό καλό» ενώ για τους Σοσιαλιστές υποδηλώνει τα «συμφέροντα της Εργασίας», ώστε να ανατραπεί η ταξική καταπίεση. Άλλως ειπείν το εκάστοτε Σύνταγμα «κλειδώνει στο δωμάτιό της» την Ελευθερία, επειδή οι προσμείξεις πλειοψηφικού-συνταγματικού συστήματος ταλαντώνουν τον Άνθρωπο στη διελκυστίνδα του Φιλελευθερισμού επί των «ευοίωνων ημερών» και του συντηρητικού Σοσιαλισμού επί των «δυσοίωνων ημερών». Και μία Ιδεολογία να ελέγχει τα πάντα, αφού ο Κρατισμός από εύθραυστος αντικαταστάθηκε σε ευέλικτα αυστηρό.
