Όταν, κατά την έναρξη της περιόδου του Διαφωτισμού, το Κράτος όριζε τη Λογική
Η Λογική αδειοδοτήθηκε από το Κράτος να ορίσει τον εαυτό της ως τον μόνο σοφό
Γνώριζε πως δεν γνώριζε τίποτα
Γνώριζε πως παρουσιάζει ως «ορθό» τον παράφρονα εαυτό της
Γνώριζε πως οδηγεί τον Κόσμο στη Σκιά της γνώσης και όχι στην ίδια τη Γνώση…
Paul-Michel Foucault
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο εδώ:
Ο 15ος αιώνας εγκαινιάζεται ως «Η Εποχή της Εξερεύνησης» και τον 17ο αιώνα το Κίνημα του Ορθού Λόγου ευαγγελίζεται απαλλαγή από δογματικές επιρροές.
Ο Άνθρωπος θεωρώντας την πνευματική σκευή του εξαιρετικά πλήρη αξιώνει τη διάπλαση του βίου του δια της παρεμβάσεως σε όλα τα φυσικά ζητήματα χωρίς κανέναν σεβασμό. Προτάσσοντας ως κύριο χαρακτηριστικό προόδου και πανάκειας την ανθρώπινη «Διάνοια» θεμελιωμένη σε μία «επιστημονική γνώση», η οποία αντιμετωπίζει την ψυχή ως «επομένη φερομένοις τοῖς πράγμασι», ότι ακολουθεί την Πραγματικότητα δηλαδή, και ως εκ τούτου εξοβελίζοντας τον εμπειρισμό & την αισθησιοκρατία στα άδυτα του αναξιόπιστου, επιβλήθηκε ένας πνευματικός βαρβαρισμός, που απαιτεί έκτοτε την άνευ όρων σύμπλευση ή υποταγή.
Είναι η εποχή, κατά την οποία οι γυναίκες-θεραπεύτριες καίγονται στην πυρρά ως «Μάγισσες» και η «γνώση» επαγγελματοποιείται με ανδροκρατικό τρόπο. «Επιστημονικοί Λόγοι» εκείνης της περιόδου περιγράφουν το ανθρώπινο σώμα πλέον σαν μηχανή:
-
τα χέρια θεωρούνταν μοχλοί
-
η καρδιά αντλία
-
οι πνεύμονες φυσούνα
-
τα μάτια φακοί
-
η γροθιά σφυρί
Ο René Descartes στον «Λόγο περί της μεθόδου» διατείνεται ότι «το σώμα δεν είναι παρά μια συλλογή από μέλη και για το θάνατο του σώματος δεν πρέπει να θρηνεί κανείς παραπάνω απ’ ό,τι για το σπάσιμο ενός εργαλείου».
Είναι η εποχή, κατά την οποία επιχειρείται η «σπουδαιότητα» των υπολογισμών. Άνθρωπος και Φύση κερματίζονται σε «αντικειμενικά πεδία ουδέτερης γνώσης», πράγμα αδύνατον βέβαια όσο και καταστροφικό και τις συνέπειες τις βλέπουμε στον 21ο πλέον αιώνα. Το Σώμα δεν μπορεί να είναι ένα «σύστημα προβλέψιμο εστιασμένο σε συγκεκριμένο πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς», αποκομμένο από τις μοναδικές-ατομικές του εμπειρίες & αισθήσεις, Η έννοια της Φύσης είναι εξαιρετικά σύνθετη, και στις διαδικασίες του ανθρώπινου οργανισμού αλλά και στην αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον το άρητό της προηγείται των Ιερατείων Εκκλησίας, Κοινωνίας, Κράτους ή Επιστήμης.
Κάθε προσπάθεια προσδιορισμού της Φύσης καταλήγει μοιραία σε αποδοχή συγκεκριμένου πολιτισμού από συγκεκριμένο πολιτικό φορέα, αυτό που ονομάζουν οι άνθρωποι «λαό», και ενέχει τον κίνδυνο «völkisch» ή «communiste» κοσμοαντίληψης, ιστορικά οι μεγάλες φόρμες Ολοκληρωτισμού, εθνικοσοσιαλισμός, κομμουνισμός, φασισμός, συνδέθηκαν άρρηκτα με την «επιστήμη».
Ο βιολόγος Raoul Francé επιχείρησε την επανασύνδεση βιολογικών με τις κοινωνικές κατηγορίες λέγοντας πως βάσει των «νόμων της ζωής» = «Lebensgesetze» η φυσική τάξη καθορίζει την κοινωνική. Στο όνομα της επιστήμης ο άνθρωπος προέβη στην «αδιαμεσολάβητη προσαρμογή των βιολογικών εννοιών στα κοινωνικά φαινόμενα», κάτι που αξιοποιήθηκε για την δικαιολόγηση, όχι μόνο της ολοκληρωτικής κοινωνικής τάξης του Τρίτου Ράιχ, αλλά και της επεκτατικής πολιτικής του Lebensraum, σχέδιο αποικιοποίησης του «ζωτικού χώρου» στην Ανατολική Ευρώπη υπό τον κομμουνισμό.
Η παραφροσύνη του Διαφωτισμού εδράζεται στην κατασκευή του προγραμματικού του Λόγου και είναι η στιγμή που ο άνθρωπος αναγορεύει ο ίδιος τον εαυτό του ως απόλυτο Ον, που «δημιουργεί ιστορία», κι επομένως «αξίζει» το χρίσμα του Υποκειμένου για να οικειοποιείται τον χρόνο και να ορίζει ως αντικείμενο όλα τα υπόλοιπα, ακόμη και τον εαυτό του, και κατά το δοκούν.
Δεν είναι τυχαίο που ο John – Edward Acton, Ρωμαιοκαθολικός ιστορικός, αναφέρει το 1896 στην έκθεσή του προς τα μέλη της Επιτροπής του Cambridge ότι «Είναι μιά μοναδική εύκαιρία νά καταγραφεί η πληρότητα της γνώσης συνοδευόμενη από ασφαλή συμπεράσματα, αν και σε αυτή τη γενιά δεν μπορούμε να έχουμε εσχατολογική ιστορία».
Η χρήση και μόνο του όρου «εσχατολογικός» όριζε την οπτική του ανθρώπου επί των γεγονότων ως «καθολική».
Η ομαδοποίηση αυτών των ex nihilo ορισμών θεσμοθετήθηκε σε «επιστημονικούς κλάδους», οι οποίοι εκδημοκρατίζονται μετά τις επαναστάσεις ως φορείς του Κράτους.
Η επιστήμη αρπάζει το άγιο δισκοπότηρο από τα θρησκευτικά ιερατεία και ως άλλη πορφυρογέννητη «αυτάρκης και περίκλειστη ενδιατριβή», αλλά αποκομμένη από τον κόσμο και τα προβλήματά του, βαυκαλίζεται για τη δημιουργία:
-
μιας «Ψυχολογίας» χωρίς ψυχή
-
μιας «Ανθρωπολογίας» χωρίς άνθρωπο
-
μιας «Δικαιοσύνης» χωρίς Δίκαιο
-
μιας «Ιατρικής» χωρίς ίαμμα
Και ενώ ο άνθρωπος στην ολότητά του είναι πάντα «κάτι πολύ περισσότερο απ’ αυτό που ο ίδιος συνειδητοποιεί», η εξ αντικειμένου θεώρηση δημιουργεί ένα τεράστιο ρήγμα ανάμεσα στις «βεβαιότητες», που βιαίως και χωρίς απόδειξη επιβάλει, και στην Α-λήθεια. Η αίσθηση δυνάμεως και θριάμβου είναι εικονική και στηρίζεται στην κατασκευή μαζών.
Με την έλευση του Διαφωτισμού αρχίζει η επιστάμμενη σύσταση κρατών = civitas, υποχρεώνονται δηλαδή μεμονωμένα άτομα σε «κατάσταση δικαίου = status civilis», η οποία, υποτίθεται, αφορά στο «κοινό συμφέρον». Αυτός είναι ο προσφορότερος τρόπος, ώστε το ego cognito του ανθρώπου να αποκλείσει τον εαυτό του από κάθε εξωτερικό κριτήριο, διευρύνοντας ταυτοχρόνως την ισχύ του ανεξέλεγκτα.
Ο Γαλιλαίος και ο Νεύτωνας εισάγουν τον όρο «επιστημονικός νόμος» και έκτοτε ο άνθρωπος θέλοντας να επιβεβαιώσει την «επιστημονικότητα» του κάθε επιβαλόμενου προτύπου, το αναγάγει σε νόμο, ο Marx στην εισαγωγή του Κεφαλαίου διατείνεται ότι ανακάλυψε τον «οικονομικό νόμο κίνησης της σύγχρονης κοινωνίας».
Ο Άνθρωπος ξεκινά ως «Πολιτικό Ον» στην Ελληνική Σκέψη αλλά παραλλάσσεται σε «Κοινωνικό Ον» από τον Σενέκα και καθιερώνεται από τον Θωμά Ακινάτη ως «Homo est naturaliter politicus, id est socialis = Ο Άνθρωπος είναι εκ φύσεως πολιτικός, δηλαδή κοινωνικός».
Πρόκειται για μία υποκατάσταση του «κοινωνικού» στη θέση του «πολιτικού», διότι το «πολιτικό Ον» σήμαινε ότι οι αποφάσεις εδράζονταν στον Λόγο και την Πειθώ και όχι στη Βία και τον καταναγκασμό, όπως συνέβαινε με τις βαρβαρικές αυτοκρατορίες.
Ομοίως συναντάμε άλλη μία θεμελιώδη παράφραση του ορισμού του Ανθρώπου ως «Ζώου Λόγον έχοντος» σε «animal rationale». Ο «έχων Λόγον» στην ελληνική σκέψη δεν συνιστά τον βαστάζο της Λογικής αλλά αναδεικνύει τη στάση ζωής, όπου ο Λόγος είναι ακρογωνιαίος λίθος ανταλλαγής στον δημόσιο χώρο, ο οποίος διαχωρίζεται κατηγορηματικά από τον ιδιωτικό.
Η Κοινωνία βρίσκει την πολιτική της μορφή στο εθνικό κράτος και υποκρύπτει έναν ρόλο dominus πάνω στο Άτομο, όπως ο pater familias στον ιδιωτικό χώρο. Στην πραγματικότητα με τις παρανοήσεις αυτές, εσκεμμένες κατά τη γνώμη μου από τη ρωμαιοχριστιανική ιδεολογία, μεταφέρεται η «τελεία» εξουσία του αρχηγού της Οικογενείας πάνω στους δούλους της, στα ευρύτερα μέλη της επικράτειας ενός κράτους ή φέουδου.
Πρόκειται για τη «συλλογική οικιακή οικονομία», όπως την κατονομάζει η Arendt, το σύνολο δηλαδή των οικονομικά οργανωμένων οικογενειών ως πιστό αντίγραφο μίας «υπερ-ανθρώπινης οικογένειας» με την πολιτική της μορφή στο έθνος.
Με αυτόν τον τρόπο όμως το κράτος αξιώνει «δικαίως» τον παρεμβατικό του ρόλο στην Εστία. Η Πόλις στην αρχαιότητα δεν μπορούσε να παραβιάσει την ιδιωτικότητα των πολιτών, όχι ως «ατομική ιδιοκτησία», όπως έχει περάσει στον σύγχρονο νομικισμό αλλά επειδή ένας άνθρωπος χωρίς τον ατομικό του πυρήνα στιβαρά ιδιωτικό είναι εξ ορισμού και φύσει αδύνατον να συμμετέχει στις υποθέσεις της δημόσιας σφαίρας, είναι δούλος.
Ο νομικισμός αυτός, παρ’ όλο που κατά τον 20ο αιώνα αρχίζει να δίνει τη θέση του στην «υπόθεση», στην ουσία δεν φθίνει. Απλώς μεταμφιέζεται με σκοπό να κάμψει τις εύλογες, αν και μεμονωμένες, αντιδράσεις. Το «εμπειρικό υλικό», που επικαλούνται οι «επιστήμονες» και ορίζουν ως «γεγονός», πάνω στο οποίο στηρίζουν την «κυκλική» ή «αμφίτροπη», όπως συχνά θέλουν να την ονομάζουν, «απόδειξη», είναι εκ των πραγμάτων ελλιπές, όχι μόνο «στατιστικά», αφού το δείγμα συνήθως υπολείπεται της διάθλασής του, αλλά και λόγω της αποστέωσης, την οποία έχει υποστεί κατά την ορθολογική διαδικασία, και αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις θεωρητικές τυπολογίες, οι οποίες επιβάλλονται από το κράτος ως «επιστήμες»…
“““““““
Μπορεί η Μνήμη να είναι «αντικειμενότροπη» ή «συλλογική»;;
Εκ φύσεως είναι μία «εικόνα», είτε με την πλατωνική ερμηνεία ως «παρούσα αναπαράσταση ενός πράγματος απόντος», είτε με την αριστοτελική ως «προγενέστερα αντιληπτό, αποκτημένο ή μαθημένο πράγμα», κι επομένως παρουσιάζεται ως θεμελιωδώς αυτοπαθής.
Διαφορετικά ομιλούμε για ένα ξένο σώμα, που διεμβολίζει τη Νόηση και επιβάλλεται σημασιολογικά και πραγματολογικά στο νόημα.
Τίποτα δεν χαρακτηρίζει καλύτερα τους Κλώνους του Ολοκληρωτισμού, όσο η εκπληκτική ταχύτητα με την οποία λησμονούνται και η εκπληκτική ευκολία με την οποία αναπληρώνονται.
Αν ο Βολταίρος χαρακτήρισε τον Λουδοβίκο, και δικαίως, με το «L’ État, c’est moi» στηλιτεύοντας τον δεσποτισμό του, σίγουρα μπορούμε να αποδώσουμε στον Marx το «Η Διεθνής είμαι εγώ» καταδικάζοντας τον ως μονοπωλητή της ιστορικής συνείδησης με δικτατορική συμπεριφορά και το «Το προλεταριάτο είμαι εγώ» στον Proudon, ο οποίος, αν και αρχικά απέρριψε τον συγκεντρωτικό ολοκληρωτισμό του Marx, προχώρησε στην ίδια λογική επιβολής πάνω στις μάζες.
Εκκλησία, Επιστήμη και Τεχνολογία διαξιφίζονται σθεναρά για το ποιός θα έχει το άγιο δισκοπότηρο του σωτήριου θαύματος, της «ιδεολογίας της προόδου» και του Μύθου του Φρανγκεστάιν.
Ο «Homo Sapiens», που ξεκίνησε ως ένας «Homo Ludens» = «Άνθρωπος-Παιχνίδι» του Johan Huizinga κατήντησε απλώς «Homo Faber» = «Άνθρωπος-Κατασκευαστής», που συρρικνώνει τις «δυνατότητές» του στη «δημιουργία Ιστορίας» και στον κανιβαλισμό του Άλλου.
Ήταν απλώς μια «επιθυμητική μηχανή, που ανασαίνει ζεσταίνει, τρώει, χέζει, γαμάει…», όπως τον εξηγούσε υποτιμητικά ο Deleuze
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο η ανθρωπότητα έμοιαζε να έχει ειρηνεύσει κάτω από τη σωφρονιστική σκιά της ατομικής-πυρηνικής βόμβας.
Στις μέρες μας η ανθρωπότητα «ειρηνεύει» υπό τη ράβδο της Μαζικής Μεσολαβητικής Επικοινωνίας σε τεράστια κυκλώματα hard core, μέσα στα οποία στοιχειοθετείται και χωροθετείται η ανθρώπινη εμπειρία, αφού καταστρατηγηθεί η υπόστασή της και ανανεωθεί σημειολογικά.
Τι είναι Γνώση λοιπόν;;
-
Ο Πλάτωνας την όρισε ως «τεκμηριωμένη και αληθή πεποίθηση»
-
Ο John Locke είπε: «Μου φαίνεται λοιπόν, ότι η γνώση δεν είναι άλλο από την αντίληψη για τη σύνδεση και συμφωνία ή την αντίθεση και διαφωνία, που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ιδέες μας. Σ’ αυτό λέω συνίσταται η γνώση».
-
Ο Καντ την όρισε ως «ένα σύνολο από αναπαραστάσεις, οι οποίες έχουν γεννηθεί στο εσωτερικό της συνείδησης και οι οποίες έχουν συγκριθεί και συνδεθεί μεταξύ τους».
-
Ο Heidegger ισχυρίζεται ότι «η φαντασία είναι η τρίτη πηγή της ανθρώπινης γνώσης μετά την αισθητικότητα και τη διάνοια και είναι εκείνη ακριβώς που επιτελεί τη σύνθεση ανάμεσα σ ́ αυτές τις δύο ικανότητες».
Προσωπικά θα έλεγα ότι τουλάχιστον σίγουρα η Γνώση αποκλείεται να είναι «κάποιο σύνολο ιδεών αποδεκτό από κάποια κοινωνική ομάδα», όπως επίσης αποκλείεται να είναι «τα ad hoc πεδία κατασκευής και εμπορίας παρασίτων», που λιμνάζουν στους εγκεφάλους και δυναστεύουν τους ανθρώπους, για τον απλό λόγο ότι μια τέτοια προσέγγιση αποτελεί δόμηση πλαισίου κι επομένως εμποδίζει την ευρύτητα της Γνώσης.
Στην τελική προτιμώ τον σχιζοφρενικό περίπατο στην Απεραντοσύνη του Απείρου παρά τη νευρωτική ξάπλα σ’ ένα ντιβάνι ορισμένο από το Κράτος…
Το έργο «Τυφλόμυγα» επιχειρεί να καταδείξει μέσα από ιστορικά γεονότα την ταύτιση της Εξουσίας με κάθε μορφη εγκλημάτων, όπως διενεργούνται υπό κάθε μορφή πολιτεύματος.
Η Εξουσία ενεργεί για τη διατήρησή της, με συμφιλιωμένες εν τέλει όλες τις αποκλίνουσες ερμηνείες της, οι οποίες προπαγανδίζουν απλώς την πραγμάτωση της κοινής τους μορφής…
~ ~ ~ ~
Βιβλιογραφία:
-
Γεωργαλάς Γεώργιος, «Η προπαγάνδα», 8η Ανατύπωσις. Αθήνα 2008.
-
Διαμαντίδης Αντώνης, «Λεξικό των -ισμών», Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα.
-
Καστοριάδης Κορνήλιος, «Η άνοδος της ασημαντότητας», μτφρ Κώστας Κουρεμένος, Εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 2000.
-
Καστοριάδης Κορνήλιος, «Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας», μτφρ Σωτήρης Χαλικιάς & Γιούλη Σπαντιδάκη & Κώστας Σπαντιδάκης, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1978.
-
Κοκκινάκης Γιάννης, «Εξουσία και Ελευθερία», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2012.
-
Κονδύλης Παναγιώτης, «Μελαγχολία και πολιτική», Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 2002.
-
Μαργαρίτης Δημήτρης, «Οι εκλεκτικές συγγένειες των Ολοκληρωτισμών», Εκδόσεις Τροπή, Μάρτιος 2017.
-
Μπακαλάκη Αλεξάνδρα, «Η εκπαίδευση εις τα του οίκου και τα γυναικεία καθήκοντα», Ιστορικό Αρχείο της Ελληνικής Νεολαίας, Αθήνα 1987.
-
Μπιτσάκης Ευτύχης, «Η φύση στη διαλεκτική φιλοσοφία», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1978.
-
Παπαϊωάννου Κώστας, «Μάζα και Ιστορία», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 2003.
-
Παπαϊωάννου Κώστας, «Ο Άνθρωπος κι ο Ίσκιος του», Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1951.
-
Πλάτων, «Κρατύλος», Απόδοση Λαθύρης Γιώργος & Μαρία Μαραγκού, Εκδόσεις Ηλιοδρόμιον, Αθήνα 2015.
-
Ράπτης Θεοφάνης, «Τεχνο-Φεουδαρχία», Εκδόσεις Έσοπτρον, Αθήνα 2007.
-
Σιμόπουλος Κυριάκος, «Βασανιστήρια και εξουσία», 6η Ανατύπωσις, Εκδόσεις Πιρόγα, Αθήνα.
-
Συλλογικό, «Έννοιες και όροι του Κορνήλιου Καστοριάδη», Εκλογή Γιώργος Πολίτης & Καλλιόπη Κατσιφαρέα & Μαρία Κλη, Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος, Αθήνα 2013.
-
Arendt Hannah, «Η Ανθρώπινη Κατάσταση», μτφρ Στέφανος Ροζάνης & Γεράσιμος Λυκιαρδόπουλος, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1986.
-
Arendt Hannah, «Το Ολοκληρωτικό Σύστημα», μτφρ Γιάννης Λάμψας, Εκδόσεις Ευρύαλος, Αθήνα 1988.
-
Bakunin Mikhail, «Ζωικότητα και ανθρωπότητα», μτφρ Γιώργος Βρισιμιτζάκης, Εκδόσεις Αγράμπελη, Αθήνα 1978.
-
Baudrillard Jean, «Η διαφάνεια του Κακού», μτφρ Βασίλης Πατσογιάννης, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2019.
-
Bauman Zygmunt, «Σπαταλημένες ζωές», μτφρ Μάρκος Καρασαρίνης, Εκδόσεις Κατάρτι, Αθήνα 2005.
-
Bloch Ernst, «Ο Αθεϊσμός στον Χριστιανισμό», μτφρ Γιατζάκης Πέτρος, Εκδόσεις Άρτος Ζωής, Αθήνα 2019.
-
Bull Hedley, «Η άναρχη Κοινωνία», μτφρ Ηρακλεία Στροίκου, Εκδόσεις MacMillan Press, Αθήνα 2009.
-
Camus Albert, «Επαναστατημένος Ανθρωπος», μτφρ Τζούλια Τσακίρη, Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1971.
-
Canett Elias, «Μάζα και εξουσία», μτφρ Αγγελική Βερυκοκάκη, Εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα.
-
Castells Manuel, «Πόλη και κοινωνία», Επιμέλεια Παντελής Λαζαρίδης, Εκδόσεις Νέα Σύνορα, Θεσσαλονίκη 1980.
-
Chalmers A., «Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη;», μτφρ Γιώργος Φουρτούνης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2007.
-
Corey Robin, «Φόβος», μτφρ Ιουλία Πενταζού, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.
-
Deleuze Gilles, «Καπιταλισμός και Σχιζοφρένεια», μτφρ Βασίλης Πατσογιάννης, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2016.
-
Feyerabend Paul, «Γνώση για ελεύθερους ανθρώπους», μτφρ Γιάννης Τζαβάρας, Εκδόσεις Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1986.
-
Foucault Michel, «Αυτό δεν είναι μία πίπα», μτφρ Γιώργος Σπανός, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 1998.
-
Foucault Michel, «Η αρχαιολογία της γνώσης», μτφρ Κωστής Παπαγιώργης, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2017.
-
Foucault Michel, «Τι είναι Διαφωτισμός», μτφρ Στέφανος Ροζάνης, Εκδόσεις Έρασμος, Αθήνα 1988.
-
Garaudy Roger, «Η Ελευθερία», μτφρ Φωφώ Σακελλάρη & Σωτήρης Τούντας, Εκδόσεις Editions Sociales, Αθήνα 1960.
-
Heywood Andrew, «Πολιτικές Ιδεολογίες», μτφρ Νίκος Μαραντζίδης, Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα 2007.
-
Hume David, «Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση», μτφρ Μαρία Πουρνάρη, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2005.
-
Joll James, «Οι Αναρχικοί», μτφρ Νίκος Μπαλής, Εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα 1975.
-
Kaczynski Theodore, «Η βιομηχανική κοινωνία και το μέλλον της», μτφρ Σωτήρης Γιαννέλης, Εκδόσεις Έξοδος, Αθήνα 2019.
-
Kracauer Siegfried, «Η μάζα ως διάκοσμος», μτφρ Γιώργος Σαγκριώτης, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα 2018.
-
Kuhn Thomas, «Η δομή των επιστημονικών επαναστάσεων», μτφρ Γ. Γεωργακόπουλος & Β. Κάλφας, Εκδόσεις Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα.
-
Landstreicher Wolfi, «Από την πολιτική στη ζωήαλλάσσοντας», Ψηφιακές Εκδόσεις Theanarchistlibrary, Αθήνα 2021.
-
Mumford Lewis, «Ο μύθος της Μηχανής», μτφρ Βασίλης Τομανάς, Εκδόσεις Νησίδες, Αθήνα 2005.
-
Ordine Nuccio, «Η χρησιμότητα του άχρηστου», μτφρ Ανταίος Χρυσοστομίδης, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2014.
-
Ortega y Gasset, «Η εξέγερση των μαζών», μτφρ Χρήστος Μαλεβίτσης, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2010.
-
Paxton Robert, «Η ανατομία του Φασισμού», μτφρ Κατερίνα Χαλμούκου, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2006.
-
Popper Karl, «Τι είναι η διαλεκτική;», μτφρ Στ, Δημόπουλος, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη.
-
Ricoeur Paul, «Η Μνήμη, η Ιστορία, η Λήθη», μτφρ Ξενοφών Κομνηνός, Εκδόσεις Ίνδικτος, Αθήνα 2013.
-
Sidorov Marten, «Τι είναι ιστορικός υλισμός», Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1982.
-
Sorel Georges, «Οι Ψευδαισθήσεις της Προόδου», μτφρ Φανή Παπαδοπούλου, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1990.
-
Tocqueville Alexis, «Η Δημοκρατία στην Αμερική», μτφρ Βασιλικλη Καζάντζη, Εκδόσεις Α. Καραβία, Αθήνα 1987.
-
Tocqueville Alexis, «Το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση», μτφρ Ανδρέας Παππάς, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 2006.
-
Althusser L, «Lénnin et la philosophie», Editions Maspéro, Paris 1972.
-
Bachelard Gaston, «La formation de l’ esprit scientifique», Editions Vrin, Paris 1964.
-
Badiou Alain, «Le concept de modéle», Editions Maspéro, Paris 1969.
-
Foucault Michel, «La Volonté de savoir», Editions Gallimard, Paris 2006.
-
Foucault Michel, «Surveiller et punir», Editions Gallimard, Paris 1993.
-
Séverac Claire, «La Guerre secrète contre les peuples», Éditions Kontre Kulture, Paris 2015.
-
Souvarine Boris, «Staline», Éditions Gérard Lebovici, Paris 1985.
Κείμενο: Ευαγγελία Τυμπλαλέξη
